İsrail'de, aşırı sağcı hükümetin "reform" şeklinde sunduğu ancak muhalefetin "demokrasiye darbe girişimi" olarak nitelendirdiği yargı düzenlemesi adımlarına dair tartışmalar derinleşiyor.
Likud Partisi Genel Başkanı Binyamin Netanyahu liderliğindeki İsrail koalisyon hükümeti, Meclis'te sahip olduğu çoğunluğa güvenerek, yargı otoritesine ilişkin düzenleme yapmaya çalışıyor.
Adalet Bakanı Yariv Levin, 5 Ocak'ta Yüksek Mahkemenin yetkilerini sınırlandıran ve yargının, hakimlerin seçimi üzerindeki etkisini azaltan bir yasa planladıklarını duyurdu.
Koalisyon hükümetinin, yargının bazı yetkilerini Meclis'e devretmeye yönelik hamleleri, Yüksek Mahkeme başta olmak üzere hükümet ile İsrail yargı mekanizması ve İsrail sokağında gerilime yol açtı.
İsrailli muhalif partiler, hükümetin hazırladığı "yargının yetkilerini kısıtlayan ve yargıç atamalarında iktidarın daha fazla söz sahibi olmasını öngören" yasal düzenlemeyi, yargının yasama ve yürütme otoritelerine yönelik denetim gücünü zayıflatmayı hedefleyen "darbe girişimi" olarak değerlendiriyor.
Muhalefete göre, Meclis'teki çoğunluğa sahip olması hasebiyle yasama otoritesini elinde tutan Netanyahu hükümetinin, yargı sistemiyle ilgili yapmaya çalıştığı düzenlemenin kapsadığı 4 maddeyle yargıyı, yürütmenin kontrolüne geçirecek.
Tartışılan söz konusu maddelerde, Yüksek Mahkeme'nin Meclis'in çıkardığı bazı kanunları bozma yetkisine kısıtlama, yargıdaki tayinlerin hükümet yetkisinde olması, Yargıtay'ın yürütmeye müdahalesinin kaldırılması ve bakanlıklardaki hukuk müsteşarlarının artık siyasi atamalarla belirlenmesinden oluşuyor.
Şu anda ülkedeki en yüksek yargı merci olarak görev yapan Yüksek Mahkeme, "yarı-anayasa" kabul edilen "temel yasalara" aykırı gördüğü durumlarda, Meclis'in çıkardığı kanunları bozma yetkisine sahip durumda.
Düzenleme ile neler değişecek?
Yargı düzenlemesine göre, yargıçları seçecek komite, Yüksek Mahkeme Başkanı ile Yüksek Mahkeme Başkanı ve Adalet Bakanlığı tarafından atanan 2 emekli yargıcın yanı sıra Adalet Bakanı ile hükümet tarafından belirlenecek 2 bakan ve 3 milletvekilinin bulunacağı 9 üyeden oluşacak.
Yazılı bir anayasası olmayan İsrail'de kuvvetler ayrılığının yanı sıra insan ve vatandaşlık haklarını düzenleyen "bir dizi temel yasalar" bulunuyor. Meclis'in çıkardığı yasanın temel yasalara aykırı olması durumunda ise Yüksek Mahkeme'nin değerlendirmesine başvuruluyor.
Yargı düzenlemesi taslağı, bakanlıklarda görev yapan müsteşarların doğrudan hükümet tarafından atanması ve hükümet müsteşarlığı yerine bakanlıklara bağlı olmalarını öngörüyor.
Müsteşarların atanması konusu ise Likud Partisi ve Dini Siyonizm Partisinin koalisyon hükümetini kurma anlaşmalarının bir maddesi olarak dikkati çekiyor.
Hükümet: Yargı düzenlemesi demokrasiyi güçlendirir
İsrail hükümeti, yargı düzenlemesiyle yasama, yürütme ve yargı otoriteleri arasındaki dengeyi sağlayarak demokrasiyi güçlendirmeye çalıştıklarını savunuyor.
Başbakan Netanyahu, 8 Ocak'taki açıklamalarında, yargı reformlarının seçmenin iradesini temsil ettiğini iddia ederek, "Yasama, yürütme ve yargı arasındaki denge, özellikle son birkaç yıl başta olmak üzere, 20 yılda daha da fazla ihlal edildi. Bu, dünyada eşi benzeri olmayan olağanüstü bir olgudur." dedi.
Netanyahu liderliğindeki hükümetin Adalet Bakanı Yariv Levin ise düzenlemenin, Yüksek Mahkeme'nin yasaları ve hükümet kararlarını iptal yetkisini kısıtlamayı amaçladığını belirtti.
Levin, ayrıca düzenlemenin, yargıçların seçim sürecinin değiştirilmesi, müsteşarların Adalet Bakanlığı'nın denetiminde çalışan müsteşarlar yerine bakanların kendi hukuk müşavirlerini atamalarına izin verilmesini de kapsadığını kaydetti.
"Yargı darbesi"
Eski Başbakan Yair Lapid liderliğindeki ana muhalefet ise bu düzenlemeleri, "yargıya yönelik bir darbe" ve "demokrasiyi bitirime girişimi" olarak değerlendiriyor.
Lapid, 9 Ocak'ta yaptığı açıklamada, "O (Netanyahu) otoriter darbesini tamamlayınca İsrail, demokratik olmaktan çıkar. Güçsüzlerin gidebileceği bir sığınma yeri de olamaz." ifadelerini kullandı.
Eski Savunma Bakanı Benny Gantz da yargının her düzeyinde yapılacak reformların politikacıların değil de devletin ihtiyaçlarını karşılaması gerektiğine işaret etti.
Siyasilerin söz konusu düzenlemelere yönelik açıklamalarının gölgesinde, Tel Aviv'de toplanan binlerce İsrailli ise hükümetin "yargıyı zayıflatma girişimlerini" ve "aşırı sağcı politikalarını" protesto etti.
Yargının zayıflatılması
İsrail Demokrasi Enstitüsü, söz konusu düzenlemenin "Yargının yürütme ve yasama organları üzerindeki denetim yetkisini zayıflattığını, gücün yasamayı kontrolüne alan koalisyonun elinde toplanmasına yol açtığını" belirtti.
Tel Aviv Üniversitesine bağlı olan Enstitü yakın zamanlı bir araştırmada, "düzenlemeleri destekleyenlerin (hükümet ve Meclis'teki koalisyon) sorumluluktan uzak, yargıyı dizginlemek için bu adımın gerekli olduğunu savunduğuna" dikkati çekildi.
Düzenleme karşıtlarının endişesine işaret edilerek, muhalif kesimin, İsrail'in yürütme organı üzerindeki denetimin kaldırılmasının İsrail'in sivil özgürlüklerini, ekonomik refahını ve uluslararası itibarını tehlikeye atacağı görüşüne yer verildi.
Araştırmada, hukuk reformu planlarının; muhalefet partileri, akademi dünyasından pek çok isim, İsrail'de ve dışındaki hukukçular tarafından ciddi şekilde eleştirildiğine değinildi.
Düzenlemeye yöneltilen eleştirilerin sadece demokrasiye ilişkin endişelerden değil aynı zamanda bu girişimin daha önce görülmemiş hızda ilerlemesinden de kaynaklandığının altı çizildi.
Yasaya yönelik reform paketinin yasalaştırılması sürecinin çoktan başladığı; Meclis'teki Anayasa, Yasa ve Yargı Komisyonu'nun son dört haftadır, Cumhurbaşkanı tarafından sunulan yasal düzenlemenin günlük olarak tartıştığına işaret edildi.
İsrail'de Binyamin Netanyahu hükümetinin, yargının yetkilerini kısıtlayan ve iktidarın, hakimlerin atamasında söz sahibi olmasını öngören söz konusu yasa teklifi hafta başında yapılan birinci oylamada Meclis'ten geçmişti.