Bir borçlunun mal varlığı üzerine uygulanan haciz işlemi sırasında, aslen başka bir kişiye ait olan eşyalar da haczin konusu olabilir. Bu durum, borçlunun konutunda gerçekleştirilen haciz işlemi esnasında, örneğin bir bilgisayarın borçluya ait olmaması ancak haczedilmesi gibi durumlarla karşılaşılabilir. Böyle bir senaryoda, bilgisayarın asıl sahibi borçlunun dostu olabilir ve bu eşyanın kullanım hakkının borçluya verildiğini iddia edebilir. Üçüncü bir kişinin, haczedilen mal üzerinde kendi mülkiyet haklarına veya başka bir ayni hakka sahip olduğunu öne sürmesi durumu istihkak talebi olarak adlandırılır, ve bu tür durumlarda mal, çekişmeli mal olarak nitelendirilir. Çekişmeli malların haczi gerçekleştirilebilir; fakat, haciz işlemleri sırasında bu tür mallar, haczedilecek diğer mallardan sonra ve en son sırada ele alınır.
Üçüncü bir kişinin, haczedilen bir malın üzerindeki haczi kaldırmak amacıyla başvurduğu yasal sürece ise istihkak davası denir. İstihkak iddiasında bulunulan malın, borçlu ya da üçüncü bir kişinin elinde bulunmasına bağlı olarak, istihkak davasının uygulanacak hükümleri değişiklik gösterir. Bu süreçlerde yapılabilecek hatalar üçüncü kişiler açısından ciddi maddi zararlara sebep olabilmektedir. Bu nedenle istihkak davasına ilişkin süreçleri bir İstanbul icra avukatı ile beraber yürütmek kişiler açısından hukuken daha avantajlı bir yol olacaktır.
Hacizli Malın Borçlunun Elinde Bulunduğu Durumlar
Bir eşya, borçluya ait bir mekanda haczedildiğinde, bu eşya borçlunun kontrolü altında haczedilmiş kabul edilir ve bu durumda İcra ve İflas Kanunu'nun 96. ve 97. maddeleri uygulanır. Borçlu ve üçüncü kişi, haczedilen malı müştereken kontrol altında tuttukları durumlar dahil, mal borçlunun kontrolünde haczedilmiş sayılır. Bu durumda istihkak davası açma yükümlülüğü hem borçlu hem de malı kontrol eden üçüncü kişiye aittir. Örneğin, bir evlilik birliği içinde eşin borcu nedeniyle diğer eşin mal varlığına haciz uygulanırsa, haczedilen mal borçlu ve üçüncü kişinin kontrolünde kabul edilir.
Borçlu, kendi kontrolündeki bir malın başka birine ait olduğunu da iddia edebilir; başka bir ifadeyle, üçüncü bir kişinin istihkak talebini borçlu da öne sürebilir. İstihkak iddiası, malın haczini öğrenildiği tarihten itibaren yedi gün içerisinde yapılabilecektir (İİK m.96).
İstihkak talebi, ilgili icra dairesine bildirilir. Bu durumda, icra müdürü, üçüncü kişinin talebini alacaklıya ve borçluya ileterek, istihkak talebine karşı bir itirazlarının olup olmadığını sormak üzere her iki tarafa da üç günlük bir süre tanır. Alacaklı ve borçlu, bu süre içinde istihkak talebine itiraz etmezlerse, talebi kabul etmiş sayılırlar.
Eğer alacaklı veya borçlu bu üç gün içinde talebe itiraz ederse, icra müdürü, istihkak talebiyle ilgili dosyayı derhal icra mahkemesine gönderir. Sonrasında, icra mahkemesi, üçüncü kişinin sunduğu deliller ışığında istihkak talebinde haklı olduğuna karar verirse, haciz işleminin durdurulmasına, yani malın satışının ertelenmesine karar verir. Eğer mahkeme, üçüncü kişinin talebinde haksız olduğuna karar verirse, haciz işleminin devam etmesine hükmeder. Bu karar, kesin hüküm niteliğindedir.
Üçüncü kişi, icra mahkemesinin kararının kendisine tebliğ edildiği tarihten itibaren yedi gün içinde istihkak davası açabilir. Ayrıca, üçüncü kişi, haczi öğrendiği tarihten itibaren yedi gün içinde doğrudan istihkak davası açma hakkına da sahiptir.
Üçüncü kişi tarafından açılan istihkak davasında yetkili mahkeme, alacaklının ikametgahının bulunduğu icra mahkemesidir (HMK m.6). Bu davada, basit yargılama usulü uygulanır; ve eğer mal borçlunun elinde haczedildiyse, malın kendisine ait olduğunu kanıtlama yükümlülüğü davacı üçüncü kişiye düşer. Davacı ve davalı, iddialarını HMK'da belirtilen tüm delillerle ispatlayabilirler.
İstihkak davası açılması, davaya konu olan malın satışını otomatik olarak durdurmaz. Eğer istihkak davası sonuçlanmadan önce hacizli mal satılırsa, icra mahkemesi, satış bedelinin yargılama sonucuna kadar ödenmemesi veya teminat karşılığında derhal alacaklıya ödenmesi yönünde bir karar verebilir. Bu durumda, dava, satış bedeline dönüşür. Yani, dava, istihkak
iddia edilen malın satış bedeline odaklanır. Bu satış bedeli, alacaklıya ödenmiş olsa bile, istihkak davası sonlanmaz ve dava devam eder. İcra mahkemesi, istihkak davasını kabul ederse, alacaklıya ödenmiş olan satış bedelinin, davalı alacaklıdan alınıp davacı üçüncü kişiye verilmesine karar verir.
Üçüncü Kişi Tarafından Açılan İstihkak Davasının Sonuçları
İcra mahkemesi, davacı üçüncü kişinin istihkak iddiasını yerinde bulmazsa, istihkak davasının esastan reddine ve mal üzerindeki hacizin devamına karar verir. Bu ret kararının kesinleşmesiyle birlikte, mal üzerindeki haciz kesinleşir ve alacaklı, haczedilen malın satılmasını talep edebilir. Malın satışının talep edilmesi için, icra mahkemesi kararının kesinleşmiş olmasına gerek yoktur.
İcra mahkemesi, davacı üçüncü kişinin istihkak iddiasını haklı bulursa, istihkak davasının esastan kabulüne ve mal üzerindeki hacizin kaldırılmasına karar verir. Bu durumda, malın mülkiyeti davacı üçüncü kişiye geçer ve üzerindeki haciz kaldırılır.
İstihkak davası sürerken, dava konusu mal üzerindeki haciz kalkarsa, dava konusuz kalır. Bu durumda, icra mahkemesi, dava hakkında bir karar verilmesine yer olmadığına karar verir.
Hacizli Malın Üçüncü Kişinin Elinde Bulunduğu Durumlar
Taşınır mallar üçüncü bir kişinin elinde haczedildiğinde, eğer üçüncü kişi kabul ederse, bu mallar ona yediemin olarak bırakılır. Eğer üçüncü kişi, malın elinde haczedildiği sırada orada bulunuyorsa, hacizden itibaren yedi gün içinde istihkak iddiasında bulunabilir. Ancak, mal üçüncü kişinin yokluğunda haczedilmişse, üçüncü kişi malın haczedildiğini öğrendiği tarihten itibaren yedi gün içinde istihkak iddiasında bulunabilir. Eğer üçüncü kişi, bu yedi günlük süre içinde istihkak iddiasında bulunmazsa, aynı takip çerçevesinde bu hakkını kaybeder.
Bir mal, üçüncü kişinin kontrolünde iken haczedilir ve bu kişi, mal üzerinde mülkiyet veya başka bir ayni hak iddiasında bulunursa, icra müdürü bu istihkak iddiasını haciz tutanağına işler ve alacaklıya, üçüncü kişiye karşı istihkak davası açması için yedi gün süre verir. Bu durumda, dava açma süresi icra müdürü tarafından belirlenir ve istihkak davası açma yükümlülüğü alacaklıya bırakılır. Ancak, İİK'nın 99. maddesinin uygulanabilmesi için, haczedilen malın üçüncü kişinin kontrolünde olması gerektiği unutulmamalıdır.
Alacaklı, icra müdürünün verdiği süre kararının kendisine tebliği sonrasında yedi gün içinde üçüncü kişi aleyhine istihkak davası açmazsa, üçüncü kişinin istihkak iddiasını kabul etmiş sayılır.
Alacaklı tarafından açılan istihkak davası için yetkili mahkeme icra mahkemeleridir; ancak, bu sefer yetkili mahkeme, üçüncü kişinin ikametgahının bulunduğu icra mahkemesidir. İİK'nın 99. maddesine göre açılan istihkak davasında da basit yargılama usulü uygulanır. Bu durumda, icra mahkemesinin, dava konusu mal hakkında haciz işleminin durdurulmasına karar vermesine gerek yoktur, çünkü mal, üçüncü kişinin kontrolünde haczedildiği için, o mal hakkındaki takip, istihkak davası sonuçlanana kadar otomatik olarak durur. Yani, alacaklı tarafından açılan dava sonuçlanana kadar haczedilen malın satışı gerçekleştirilmez.
İİK m. 99 gereğince açılan istihkak davasında, mal üçüncü kişinin kontrolünde haczedildiğinden, mülkiyet karinesi üçüncü kişi lehine işler. Bu nedenle, alacaklı, üçüncü kişinin kontrolündeki malın aslında borçluya ait olduğunu kanıtlamakla yükümlüdür.
Alacaklı Tarafından Açılan İstihkak Davasının Sonuçları
Eğer icra mahkemesi, davalı üçüncü kişinin istihkak iddiasının yerinde olduğuna karar verirse, istihkak davasının esastan reddine ve üzerindeki hacizin kaldırılmasına hükmeder.
İcra mahkemesi, davalı üçüncü kişinin istihkak iddiasının yerinde olmadığına karar verirse, üçüncü kişinin istihkak iddiasının reddine ve davanın kabulüne karar verir. Bu kararla birlikte, mal üzerine konmuş olan haciz kesinleşir. İcra dairesi, malı üçüncü kişiden alıp muhafaza altına alabilir ve alacaklı, malın satılmasını talep edebilir.
Kaynak: Haber Merkezi
