TİHEK Başkanı Prof. Dr. Muharrem Kılıç, TİHEK'in çalışma alanlarını anlatarak, her geçen yıl kuruma gelen başvuru sayısının arttığını ifade etti.
Kılıç, TİHEK'in 2012'de Türkiye İnsan Hakları Kurumu olarak kurulduğunu, ardından eşitlik kurumu sıfatıyla ayrımcılıkla mücadele eden idari hak arama mekanizması olarak yapılandırıldığını söyleyerek, küresel ölçekte TİHEK gibi yaklaşık 130 Birleşmiş Milletler düzeyinde akredite olmuş ulusal insan hakları kurumunun olduğunu aktardı.
"TİHEK yaptırım uygulayabiliyor"
TİHEK'in, Türkiye'de insani hak ihlallerinde, eşitlik kurumu ya da ulusal önleme mekanizması olarak üç temel alanda görev icra ettiğine dikkati çeken Kılıç, ülkedeki insan hakları ihlallerini inceleme, araştırma ve karara bağlama yetkisinin de TİHEK bünyesinde olduğunu dile getirdi.
Muharrem Kılıç, TİHEK'in özel, tüzel ya da kamu kurumlarının insan hakları ihlalleri olursa inceleme başlatabildiğini ifade ederek, "TİHEK'in diğer akran kuruluşların hemen hemen tümünden farklı olarak hak ihlalcisi ister gerçek kişi, ister kamu tüzel kişisi, ister özel hukuk tüzel kişisi olsun yani şirket, dernek, vakıf fark etmez, üst sınırı 140 bin lira olan cezai yaptırımı uygulayabiliyoruz." dedi.
TİHEK'in 2016'da çıkan 6701 sayılı Kanun'la eşitlik kurumu olarak yapılandırıldığını aktaran Kılıç, TİHEK'e ayrımcılık temelli suçlar hakkında da başvuruda bulunulabildiğini ve bu konuda incelemeler yaptıklarını bildirdi.
Kılıç, ulusal önleme mekanizması olarak görev icrası sırasında, hapishaneler, geri gönderme merkezleri ve birçok yeri denetlediklerini vurgulayarak, "Hapishaneler, geri gönderme merkezleri, cezaevleri, nezarethaneler gibi yerleri haberli habersiz ziyaret edip ülkemizin taraf olduğu işkence, kötü muamele, gayriinsani muamelenin önlenmesi sözleşmesi uyarınca denetliyoruz." bilgisini paylaştı.
Çocuk sığınma evleri, yaşlı bakım evleri gibi koruma altında tutulan kişilerin bulundukları yerleri de ziyaret ettiklerini kaydeden Kılıç, bu ziyaretlere ilişkin raporlamalar yaptıklarını ve kamuoyuna duyurarak ilgili idari birimlere tavsiyelerde bulunduklarını anlattı.
Muharrem Kılıç, TİHEK'in, yaşanan mağduriyetlerde yargısal süreçlere müdahil olmadığını hatırlatarak, "Olay yargıya intikal ettiği andan itibaren kurumumuzun yetkisi sonlanıyor. Bizim kanunumuzda açık biçimde yargısal süreçlere müdahilliğe ilişkin herhangi bir düzenlemenin olmadığını ifade edebilirim." sözlerini sarf etti.
TİHEK'in özellikle ayrımcılık yasağının ihlali kararlarında verdiği cezaların kimi zaman yargısal süreçlerde referans kabul edildiğine değinen Kılıç, bu verilen kararların teknik anlamda emsal karar anlamına gelmediğinin altını çizdi.
TİHEK'e başvurularda ücret talep edilmiyor
Kılıç, TİHEK'e başvurularda ücret alınmadığı ve mağdur olan herkesin başvuruda bulunabildiği bilgisini vererek, cezaevinde ya da koruma altında tutulan kişilerin uğradıkları hak ihlallerine de TİHEK'in baktığını dile getirdi.
TİHEK'e başvuruyu bizzat kişinin kendisinin ya da vekalet verdiği kişinin yapabileceğini sözlerine ekleyen Kılıç, "Başvurular kurumumuza bizzat elden yapılabileceği gibi mail ya da faks ile de yapılabiliyor. İllerde valilikler, ilçelerde kaymakamlıklar aracılığıyla da vatandaşlarımız başvurularını bize ulaştırabiliyor." diye konuştu.
Muharrem Kılıç, başvuru dilekçelerini Türkçe olarak kabul ettiklerini, ama mağdurun kendisini daha iyi ifade edebileceği başka bir dili varsa dilekçeyi öyle de yazabileceğini söyleyerek, internetten doldurulan dilekçelerin asıllarını posta yoluyla en geç 15 gün içerisinde kuruma göndermeleri gerektiğini vurguladı.
Mağdurun, mağduriyete sebep olan kişiye başvurması durumunda telafisi güç veya imkansız zararın doğması ihtimali söz konusuysa TİHEK'e başvuru şartı aranmadan da başvurunun kabul edildiğine dikkati çeken Kılıç, şunları söyledi:
"TİHEK'e 2023'de 2 bin 830 başvuru yapıldı, 2022'de bu sayı 2 bin 200 civarındaydı. Her yıl başvuru sayıları artıyor. Yıldan yıla değişmekle birlikte çoğunlukla birinci sırada başvuru aldığımız konu cinsiyet ve engellilik temelinde ayrımcılık olarak karşımıza çıkıyor. Siyasi görüş temelinde ayrımcılık geçen yıllarda daha fazlaydı ama bu yıl azaldı. Ayrıca göç, sığınmacılar ve medeni hal nedeniyle oluşan mağduriyetler hakkında da başvuru alıyoruz."
Kılıç, Cumhurbaşkanlığına ve Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne her yıl ayrımcılık ve eşitlik raporu sunduklarını dile getirerek, TİHEK'in tanınırlığının artırılması ve mağduriyetlerin giderilmesi için kurumsal tanıtım faaliyetlerine imza attıklarını kaydetti.
Birçok üniversite ile protokol imzaladıklarını ve ayrımcılığa karşı farkındalığı artırmak için eğitim faaliyetleri yaptıklarını aktaran Kılıç, sözlerini şöyle tamamladı:
"Eşitlik konusunda farkındalığı arttırmak için il istişare toplantıları gerçekleştiriyoruz. Hem kamu kurumu temsilcileri hem sivil toplum örgütleri ile görüşmelerimiz var. TİHEK, sivil toplum örgütleri ile devlet kamu otoritesi arasında insan hakları ve eşitlik hukukundan kaynaklı düzenlemelerin, güvencelerin korunması, farkındalığının arttırılması anlamında köprü vazifesi teşkil ediyor. Bütün yurttaşlarımızın da vatandaşlarımızın da hak arama yollarındaki duyarlılığını bekliyoruz. Çünkü bu noktada adalete erişim açısından herhangi bir kısıt yok, herhangi bir ücret yok. O açıdan hak bilincinin ve sorumluluk bilincinin peşi sıra gelişmesini temenni ediyoruz."