ANKARA (AA) - Büyük Millet Meclisi, Sakarya Meydan Savaşı'nın kazanılmasından sonra Başkomutan Mustafa Kemal Paşa'ya, 19 Eylül 1921'de kanunla "Müşir" (Mareşal) rütbesi ile "Gazi" unvanı verdi.
Mustafa Kemal'e, Milli Mücadele'nin başında Erzurum'da bulunduğu sırada, kendisini İstanbul'a çağıran Saray ile 8-9 Temmuz 1919 gecesi yaptığı telgraf görüşmesinde, resmi memuriyetine son verildiği bildirildi.
Mustafa Kemal Paşa da Harbiye Nezareti'ne ve Padişah'a, "resmi vazifesiyle beraber askerlik mesleğinden istifa ettiğini" bildiren telgraf gönderdi. Hiçbir rütbe sahibi olmayan Mustafa Kemal, "milletinin sinesinde" mücadelesini sürdürdü.
Sakarya Meydan Savaşı öncesinde Mustafa Kemal'e Millet Meclisi, 5 Ağustos 1921'de "Başkomutanlık" unvanı verdi. Savaşın 13 Eylül'de kazanılmasının ardından, Garp Cephesi Komutanı İsmet (İnönü) Paşa ile Genelkurmay Başkanı Fevzi (Çakmak) Paşa, cepheden, "Edirne Mebusu İsmet ve Kozan Mebusu Fevzi" imzalarıyla Meclis'e 15-16 Eylül 1921'de gönderdikleri tarihi önergeyle Mustafa Kemal'e "Müşirlik" rütbesi ile "Gazi" unvanı "tevcihini" önerdi.
Meclis'in kanunla bu önergeyi kabul etmesiyle Mustafa Kemal Paşa'ya "Mareşal" rütbesi ve "Gazi" unvanı verildi.
- Türk demokrasisinin kara günü: 17 Eylül
Türk Silahlı Kuvvetleri içindeki bazı general ve subayların oluşturduğu 38 kişilik Milli Birlik Komitesi, 27 Mayıs 1960'ta sabaha karşı yönetime el koydu.
Başbakan Adnan Menderes, aynı gün yurt gezisi kapsamında bulunduğu Kütahya'da Albay Muhsin Batur tarafından gözaltına alınarak Ankara'ya götürüldü ve daha sonra diğer tutuklu Demokrat Parti üyeleriyle Yassıada'da hapsedildi.
Yassıada'daki yargılamalar, 14 Ekim 1960'ta başladı ve 15 Eylül 1961'de karara bağlandı.
Türkiye demokrasisi, 17 Eylül 1961'de tarihinin en kara günlerinden birini yaşadı. 1950 seçimlerinde yüzde 52,7 oyla iktidara gelen ve 10 yıl süreyle başbakanlık yapan Adnan Menderes idam edildi.
TBMM tarafından 11 Nisan 1990'da kabul edilen bir kanunla Adnan Menderes ve onunla birlikte idam edilen arkadaşlarının itibarları iade edildi.
Aynı kanun uyarınca Adnan Menderes, Hasan Polatkan ve Fatin Rüştü Zorlu'nun naaşı, 17 Eylül 1990'da İmralı'dan alınarak devlet töreniyle İstanbul Vatan Caddesi'nde yaptırılan anıt mezara taşındı.
- Belli başlı öteki olaylar:
13 Eylül
490 - Yunanlar, Marathon Savaşı'nda Darius komutasındaki Persleri yendi.
1705 - Osmanlı Devleti'ne sığınan Macar Kralı Tökeli İmre, İzmit'te öldü.
1871 - Gazeteci, yazar, şair Şinasi 45 yaşında öldü.
1919 - Sivas'ta İrade-i Milliye gazetesi yayımlanmaya başlandı.
1921 - Sakarya Meydan Savaşı kazanıldı.
1965 - Beatles "Yesterday"i çıkardı. Beatles, ilk Grammy ödülünü 1964 yılında "En İyi Grup" dalında aldı.
1968 - Arnavutluk, Varşova Paktı'ndan ayrıldı.
1980 - Milli Güvenlik Konseyi Başkanı Kenan Evren, Devlet Başkanlığını üstlendi.
1987 - Demokratik Sol Parti Genel Başkanı Rahşan Ecevit görevinden ayrıldı. Yerine oy birliğiyle Bülent Ecevit seçildi.
1991- Futbolun "Taçsız Kralı" Metin Oktay, 55 yaşında geçirdiği trafik kazasında hayatını kaybetti.
1997- Polonya'da yapılan Dünya Grekoromen Güreş Şampiyonası'nda Şeref Eroğlu ile Ercan Yıldız altın madalya kazandı.
2008- Piyanist ve Besteci Fazıl Say, Almanya'nın prestijli müzik festivalleri arasında yer alan Bremen Müzik Festivali'nin 2008 yılı ödülüne layık görüldü.
2012 - Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği Özel Temsilcisi Angelina Jolie, Türkiye'ye sığınan Suriyelileri ziyaret etmek amacıyla Gaziantep'e geldi. Kamplarda incelemelerde bulunan Jolie, Ankara'ya geçerek Cumhurbaşkanı Abdullah Gül tarafından 14 Eylül'de Çankaya Köşkü'nde kabul edildi.
2016- Adalet Bakanlığı, 15 Temmuz darbe girişiminin "emrini verdiği, komuta ettiği" gerekçesiyle ABD'ye Fetullahçı Terör Örgütü (FETÖ) elebaşı Fetullah Gülen'e ilişkin ilk geçici tutuklanma talebini iletti.
2016- Konya'da Çatalhöyük kazılarında, milattan önce 8000-5500 Neolitik Dönem'e ait, yüksek kalitede işçilikle yapılması ve vücudunun tüm parçalarının noksansız bulunması dolayısıyla "eşsiz" olarak nitelendirilen bir insan heykelciği ortaya çıkarıldı.
2017- Galatasaray Kadın Basketbol Takımı Yardımcı Antrenörü Nevriye Yılmaz, FIBA Kadınlar Avrupa Ligi tarihinin en iyi oyuncusu seçildi.
2019- AK Parti'de kesin ihraç talebiyle Merkez Disiplin Kuruluna sevk edilen eski başbakan Ahmet Davutoğlu, parti üyeliğinden istifa etti.
14 Eylül
1829- Ruslar ile Edirne Antlaşması imzalandı.
1867- Karl Marx'ın yazdığı Kapital'in ilk cildi yayımlandı.
1960- Irak, İran, Kuveyt, Suudi Arabistan ve Venezuela, OPEC'i kurdu.
1966- Dördüncü Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel hayatını kaybetti.
1969- Balkan Boks Şampiyonası'nda Seyfi Tatar ile Celal Sandal şampiyon oldu.
1974- Sinema oyuncusu ve yönetmeni Yılmaz Güney, Adana'nın Yumurtalık ilçesi yargıcı Sefa Mutlu'yu öldürdü.
1981- Amerikan asıllı aktris ve Monaco Prensesi Grace Kelly trafik kazasında yaşamını yitirdi.
1982- Lübnan Devlet Başkanı Beşir Cemayel bombalı saldırıda öldürüldü.
1999- YÖK Rektörler Komitesi, üniversite yerleşkelerinde, açık ya da kapalı alanlarda türbanı yasaklayan ortak karar aldı. Kimlik kartındaki fotoğraflar ile derslikler, laboratuvarlar, sosyal tesis ve spor alanlarında da türban yasağı konuldu.
2015- İsrail askerleri, 50 civarında Yahudi yerleşimci ile Tarım Bakanı Uri Ariel'in Mescid-i Aksa'ya girmesini protesto eden Filistinlilere Mescid-i Aksa'da müdahale etti.
2016- Hakkari'de 1 Kasım Milletvekili Genel Seçimi'nde AK Parti 1. sıra adayı olan Ahmet Budak, Şemdinli ilçesindeki evinin önünde PKK'lı teröristlerin uzun namlulu silahlarla düzenlediği saldırı sonucu hayatını kaybetti.
2017- Singapur'un ilk kadın Cumhurbaşkanı seçilen Halime Yakub, aynı zamanda dünyada da ilk başörtülü cumhurbaşkanı oldu.
2020- Venüs'ün atmosferinde oksijensiz ortamlarda yaşayabilen mikroplar tarafından üretilen fosfin gazı bulunduğu keşfedildi.
15 Eylül
1890- Ünlü polisiye yazarı, dedektif "Hercule Poirot"nun yaratıcısı Agatha Christie doğdu.
1910- Osmanlı Sosyalist Fırkası kuruldu.
1916- Savaşta ilk tank, İngiliz birlikleri tarafından, Birinci Dünya Savaşı sırasında, Fransa'nın Somme yöresinde kullanıldı.
1923- Lozan Antlaşması uyarınca Edirne'ye bağlı Karaağaç istasyonu Yunanlılardan teslim alındı.
1923- Türkiye'de ilk yüzme yarışı, Galatasaray Kulübünce İstanbul Büyükada'da düzenlendi.
1928- İskoç bakteriyolog Alexander Fleming, pek çok zararlı bakteriyi yok edebilen küfü bularak "penicillium notatum" adını verdi.
1929- Müstakil Ressamlar ve Heykeltıraşlar Birliğinin ilk sergisi Ankara'da açıldı.
1949- Seçimleri kazanan Konrad Adenauer, Federal Almanya'nın ilk şansölyesi oldu.
1955- Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkındaki Kararname yürürlüğe girdi.
1961- Yassıada Mahkemesi, kapatılan DP'nin 15 üyesi hakkında ölüm, 32 üyesi hakkında müebbet hapis cezası verildiğini açıkladı.
1971- Greenpeace (Yeşilbarış) çevre örgütü kuruldu.
1972- Besteci Ulvi Cemal Erkin 66 yaşında Ankara'da vefat etti.
1982- İsrail, Beyrut'u işgal etti.
2002- Manisa Etnografya ve Arkeoloji Müzesi soyuldu. Soygunda, Helenistik döneme ait "Marsyas" ve Roma dönemine ait "Eros" heykelleri çalındı.
2002- Tiyatro ve sinema sanatçısı Şükran Güngör, tedavi gördüğü Vehbi Koç Vakfı Amerikan Hastanesi'nde 76 yaşında vefat etti.
2008- ABD'de Kara Pazartesi: ABD'nin dördüncü büyük yatırım bankası durumundaki Lehman Brothers, kredi krizi nedeniyle girdiği zor durumdan kurtulamayarak iflas başvurusunda bulundu.
2011- Mehmet Ağar, "Susurluk" davasında, "Cürüm işlemek için silahlı teşekkül oluşturmak" suçlamasıyla 5 yıl hapis cezasına çarptırıldı.
2012- Fenerbahçe Futbol Takımı kaptanı Alex de Souza'nın 3 metre boyundaki heykeli, Fenerbahçe Şükrü Saracoğlu Stadı güzergahında Yoğurtçu Parkı'nın karşısındaki alana dikildi.
2016- Ağrı'nın Doğubeyazıt ilçesine bağlı Gökçebulak köyü mevkisindeki korucu noktalarında PKK'lı teröristlerce düzenlenen saldırıda 7 korucu, 2 asker ve 1 emekli köy korucusu şehit oldu.
2017- Kazakistan'ın başkenti Astana'da 6'ncısı düzenlenen Suriye konulu toplantıda taraflar Suriye'nin İdlib ilinde oluşturulacak "çatışmasızlık bölgesi"yle ilgili anlaşmaya vardı.
2018- Avrupa 22 Yaş Altı Erkekler Tekerlekli Sandalye Basketbol Şampiyonası'nda Türkiye, finalde Almanya'yı 67-74 yenerek şampiyon oldu.
2020- Avukatların bulundukları yerlerden duruşmaya video konferansla katılmalarını sağlayan "e-Duruşma" uygulaması, Ankara Batı Adliyesi 1. Tüketici Mahkemesinde görülen duruşmayla başladı.
16 Eylül
1889- II. Abdülhamid'in dostluk amacıyla Japonya'ya gönderdiği Ertuğrul Firkateyni, dönüş yolunda, Funakora kıyılarında fırtınaya tutuldu; gemi kayalara çarparak parçalandı. 540 denizci öldü, 6 subay ve 63 er kurtuldu.
1909- Türkiye'deki ilk dişçilik okulu, Kadırga'daki Menemenli Mustafa Paşa Konağı'nda, "Darülfünun-u Osmanlı Tıp Fakültesi Eczacı ve Dişçi Kabile ve Hastabakıcı Mekteb" adıyla açıldı.
1924- Gürcistan Sovyet Cumhuriyeti'ndeki ayaklanma sert biçimde bastırıldı.
1935- Türk Milli Güreş Takımı Balkan şampiyonu oldu.
1935- Kayseri Bez Fabrikası, Başbakan İsmet İnönü tarafından açıldı.
1938- Bulgaristan'daki Türk okullarında öğretimin Türk harfleriyle yapılmasına karar verildi.
1949- Yunanistan'da iç savaş sona erdi.
1950- Türkiye'nin, Kuzey Atlantik Antlaşması Teşkilatına (NATO) girme başvurusu reddedildi.
1953- İlk sinemaskop film gösterimi New York'ta yapıldı.
1961- Menderes Hükümeti Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü Zorlu ve Maliye Bakanı Hasan Polatkan, İmralı Adası'nda idam edildi.
1963- Ahmet bin Bella, Cezayir'in ilk devlet başkanı oldu.
1977- Yunan asıllı soprano Maria Callas 54 yaşında Paris'te öldü.
1978- İran'da bir dakika süren depremde 20 bin kişi öldü.
1992- Erdal İnönü, Sosyalist Enternasyonal'in başkan yardımcılığına seçildi.
2002- Bakü-Ceyhan Boru Hattı'nın temeli atıldı.
2005- Tiyatro ve sinema sanatçısı Pekcan Koşar, Yalova'nın Çınarcık ilçesinde 70 yaşında hayatını kaybetti.
2013- Çanakkale'nin Gökçeada ilçesinde 1951'de kurulan ve 1964'te kurucusunun isteğiyle kapatılan Özel Gökçeada Rum İlkokulunda, yarım asır sonra ders zili çaldı.
2016- Sanatçı Tarık Akan, İstanbul'da tedavi gördüğü özel hastanede 67 yaşında hayatını kaybetti.
2016- Pakistan'ın kuzeybatısındaki bir camiye düzenlenen bombalı saldırıda 16 kişi öldü, 25 kişi yaralandı.
2017- Mısır'da Yargıtay, darbeyle görevinden edilen Cumhurbaşkanı Muhammed Mursi hakkında verilen 40 yıl hapis cezasını müebbete çevirdi.
2018- NASA, kutuplardaki buz değişimlerini incelemek amacıyla uzaya 1 milyar dolarlık uydu fırlattı.
2019- BM, Myanmar hükümetinin Arakanlı Müslümanlara karşı şiddet eylemlerinin "soykırım niyetiyle" yapıldığının yeni delillerle pekiştiği ve hükümetin Müslümanlara karşı "sistematik ve geniş çaplı insanlık dışı eylem ve zulmünün" sürdüğünü duyurdu.
2020- Sağlık Bakanlığının izniyle Çin Sinovac aşısının Türkiye'deki ilk uygulamasına Hacettepe Üniversitesinde 3 gönüllü sağlık çalışanıyla başlandı.
17 Eylül
1787- ABD Anayasası kabul edildi.
1908- Havacı Orwill Wright ve beraber uçtuğu arkadaşı Thomas E. Selfridge, uçak kazası geçirdi. Kazada ölen Selfridge, uçak kazasında yaşamını yitiren ilk insan oldu.
1934- Türkiye, Cemiyeti Akvam (Milletler Cemiyeti) üyeliğine kabul edildi.
1941- İngiliz ve Sovyet işgali altındaki İran'da Şah Rıza tahttan indirildi, yerine oğlu Muhammed Rıza Pehlevi geçti.
1961- Adnan Menderes idam edildi. Milli Birlik Komitesi, 65 yaşını aşan Celal Bayar ile idam kararları çoğunlukla alınan öteki hükümlülerin cezalarını müebbet hapse çevirdi.
1967- Kayseri'de yapılan Kayserispor-Sivasspor futbol maçında çıkan olaylarda 40 kişi öldü, çok sayıda kişi yaralandı.
1996- ABD Başkanı Bill Clinton, Kuveyt'e 3 bin 500 asker gönderdi. Bill Clinton, Irak'ı saldırgan davranışlarına son vermesi konusunda uyardı.
2009- Münevver Karabulut'un katil zanlısı Cem Garipoğlu, İstanbul-Bahçelievler'de avukatı tarafından emniyet güçlerine teslim edildi.
2011- Ankara Giyim Sanayicileri Derneği'nin desteğiyle gerçekleştirilen Başkent Moda Günleri kapsamında kurulan 2 kilometre 69 metre uzunluğundaki podyum, Guinness Rekorlar Kitabı'na girdi.
2012 - Ankara Cumhuriyet Başsavcılığı, ölümüyle ilgili iddialar üzerine soruşturma yürüttüğü 8. Cumhurbaşkanı Turgut Özal'ın mezarının açılarak inceleme yapılmasına karar verdi.
2012- Otoyollarda Hızlı Geçiş Sistemi (HGS) dönemi başladı.
2017- Irak Milli Güvenlik Konseyi, Irak Kürt Bölgesel Yönetimi'nin (IKBY) 25 Eylül'de düzenlemeyi planladığı bağımsızlık referandumunu anayasaya aykırı olduğu için reddetti.
2018- Türkiye ve Rusya arasında "İdlib Gerginliğin Azaltılması Bölgesindeki Durumun İstikrarlaştırılmasına İlişkin Mutabakat Zaptı" imzalandı.
2020- Anayasa Mahkemesi Genel Kurulu, durdurulan MİT tırlarının görüntülerini Cumhuriyet gazetesine verdiği iddiasıyla yargılandığı davada 5 yıl 10 ay hapis cezası alan Enis Berberoğlu'nun, seçilme ve siyasi faaliyette bulunma hakkı ile kişi hürriyeti ve güvenliği hakkının oy birliğiyle ihlal edildiğine, ihlalin sonuçlarının ortadan kaldırılması için yeniden yargılama yapılmak üzere kararın Yargıtay'a gönderilmesine hükmetti.
18 Eylül
1851- Amerikan gazetesi New York Times yayımlanmaya başlandı.
1934- Sovyetler Birliği, Milletler Cemiyeti'ne girdi.
1948- Pakistan'ın Kurucusu Muhammed Ali Cinnah öldü.
1956- Efes'te 1926'dan beri sürdürülen arkeolojik kazılarda, "Prytaneion" adı verilen bölümde, dünyaca ünlü Artemis heykeli gün ışığına çıkarıldı.
1961- Yassıada mahkumları Kayseri Cezaevi'ne nakledildi.
1962- Kıbrıs'ta Rauf Denktaş'a suikast girişiminde bulunuldu.
1970- Rock yıldızı Jimy Hendrix, aşırı dozda uyuşturucudan öldü.
1978- ABD Başkanı Jimmy Carter öncülüğünde, Mısır Devlet Başkanı Enver Sedat ve İsrail Başbakanı Menahem Begin, barış anlaşması imzaladı.
1993- Saz sanatçısı Nida Tüfekçi 64 yaşında vefat etti.
1997- "Bizimkiler" televizyon dizisinin "Hakim Bey"i, tiyatro ve sinema sanatçısı Orhan Çağman 70 yaşında vefat etti.
2005- Afganistan'da 1969'dan bu yana ilk parlamento seçimleri yapıldı.
2012- BDP İstanbul Milletvekili Sebahat Tuncel, "terör örgütü üyesi olma" suçundan hakkında açılan davada 8 yıl 9 ay hapis cezası aldı.
2015- MHP Ankara Milletvekili ve Başbakan Yardımcısı Tuğrul Türkeş, parti ve TBMM Grubu üyeliğinden istifasına ilişkin yazıyı MHP Genel Başkanlığına, TBMM Başkanlığına ve Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığına gönderdi.
19 Eylül
1575- Padişah III. Murat'ın görevlendirdiği Müneccimbaşı Takiyüddin Efendi'nin öncülüğünde kurulan İstanbul Rasathanesi açıldı. Rasathane, devrin Şeyhülislamı tarafından 1580'de yıktırıldı.
1893- Yeni Zelanda kolonisi, kadınlara oy hakkı tanıyan ilk ulus oldu. Bu atılımın öncüsü, 1866'da ''kadın hareketi''ni başlatan Kate Sheppard idi.
1921- TBMM, Mustafa Kemal Paşa'ya, "Mareşal" rütbesiyle "Gazi" unvanı verdi.
1951- Kuzey Atlantik Paktı Konseyi, Türkiye ve Yunanistan'a NATO'ya katılma çağrısı yaptı.
1955- Arjantin Cumhurbaşkanı Juan Peron, askeri darbeyle devrildi ve Paraguay'a sürüldü.
1961- Eski başbakanlardan Ordinaryüs Prof. Şemsettin Günaltay hayatını kaybetti.
1970- Türk Hava Yollarının ''Antalya'' adlı uçağı Isparta yakınlarında düştü, 154 kişi hayatını kaybetti.
1982- İsveç'te seçimleri Sosyal Demokratlar kazandı; Olof Palme başbakan oldu.
1985- Meksika'nın başkenti Meksiko'da meydana gelen 8,1 büyüklüğündeki depremde 35 binden fazla kişi öldü.
1987- 10. Akdeniz Oyunlarında Serbest Güreş Milli Takımı, 6 altın, 1 gümüş madalya ile takım halinde şampiyon oldu.
2010- 95 yıl aradan sonra ilk kez bir günlüğüne ibadete açılan Akdamar Kilisesi'nde ayin yapıldı.
2012 - Numan Kurtulmuş'un genel başkanlığını yaptığı Halkın Sesi Partisi (HAS Parti), olağanüstü kongrede feshedildi.
2017- Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği, Yemen'de savaş nedeniyle evlerini terk eden kişilerin sayısının 2 milyona yaklaştığını duyurdu.