İSTANBUL (AA) - Finansal piyasalarda, üçüncü çeyrekte süregelen problemlere İngiltere ve Çin'de derinleşen ekonomik sorunların eklenmesi ile enflasyon ve resesyon ikilemi belirginleşirken, küresel çapta artan oynaklığa karşın yurt içi piyasalar pozitif ayrışmaya devam etti.
Dünya genelinde üçüncü çeyrekte açıklanan makroekonomik veriler önde gelen ekonomilerde yavaşlamanın sürdüğüne işaret etti. Salgın ve savaş gibi süregelen problemler nedeniyle canlı kalan arz yönlü baskılar da uzun süreli yüksek enflasyon endişelerini gündemde tuttu. Bu durum enflasyon ve resesyon ikileminde kalan merkez bankalarının hamlelerine yönelik belirsizlikleri artırırken, Kovid-19 salgınında "sıfır vaka" politikasını benimseyen Çin ekonomisine ilişkin aşağı yönlü baskıların belirginleşmesi ve İngiltere'de finansal istikrarsızlık ortamı piyasalarda risk iştahını önemli ölçüde azalttı.
Bu gelişmelerle uluslararası kurum ve kuruluşlar bir kez daha küresel ekonomiye yönelik büyüme beklentilerini aşağı yönlü revize etti. Ülkelerin ikinci çeyrek Gayrisafi Yurt İçi Hasıla (GSYH) verileri de salgın ve savaşın ekonomik yansımalarını ortaya koydu. Buna göre, ABD ekonomisi ilk çeyreğin ardından ikinci çeyrekte de yüzde 0,9 daralarak teknik olarak resesyona girdi. Çin ekonomisinin yüzde 0,4 ile beklentilerin oldukça altında büyümesi de hükümeti harekete geçirdi. Ekonomiyi istikrara kavuşturmak için toplamda 147,5 milyar doları bulan teşvik paketinin hayata geçirildiği Çin'de, borç çevirme problemleri nedeniyle zorda olan emlak piyasasında da kredi maliyetleri düşürüldü.
Enflasyon tarafında ABD'de Tüketici Fiyat Endeksi'nin (TÜFE) haziranda yıllık yüzde 9,1 ile Kasım 1981'den bu yana en yüksek seviyeyi görmesinin ardından, temmuzda zirveden dönüşün ilk sinyali alındı. Buna karşın yıllık enflasyon Avro Bölgesi'nde yüzde 9,1'le rekor tazeledi, İngiltere'de de yüzde 9,4 ile 40 yılın en yüksek seviyesini gördü.
Merkez bankaları ise resesyon endişelerine karşın enflasyonda kalıcı düşüş trendinin henüz görülmediği gerekçesiyle sıkı para politikalarını sürdürdü. ABD Merkez Bankası (Fed) üçüncü çeyrekte 75'er baz puanlık faiz artırımlarına devam ederek politika faizini 2008'den bu yana en yüksek seviye olan yüzde 3,00-3,25 bandına çıkardı. Avrupa Merkez Bankası da (ECB) 11 yıl sonra ilk kez üç temel politika faizinde 50 baz puanlık sıkılaşmaya gitti. Banka bu hamlesine, 75 baz puanlık tarihi faiz artırımını ekleyerek politika faizini yüzde 1,50'ye yükseltti.
Bu süreçte İsviçre Merkez Bankası politika faizini 75 baz puan artırarak 8 yıldır süren negatif faiz dönemine son verirken, Japonya Merkez Bankası (BoJ) ultra gevşek para politikasını uygulamaya devam eden tek merkez bankası olarak kaldı. BoJ'un negatif faizde ısrar etmesi ile Japon yeni dolar karşısında tarihi düşük seviyeye geriledi ve ülkede Haziran 1998'den sonra ilk kez doğrudan döviz müdahalesi geldi. Çin Merkez Bankası (PBoC) ise likidite enjektelerinin yanı sıra politika faizi ve zorunlu karşılık oranı indirimleriyle piyasaları destekledi.
- İngiliz piyasaları çalkalandı, sterlin tarihi değer kaybı yaşadı
İngiliz hükümetinin toplam 45 milyar sterlini bulacak vergi indirimi uygulamasını devreye alacağını duyurmasının ardından sterlin/dolar paritesi 1,0348 ile tüm zamanların en düşük seviyesine geriledi. Sterlinde yaşanan çalkantı İngiltere Merkez Bankası'nı (BoE) harekete geçirirken, banka politika faizini 50 baz puan artırarak yüzde 2,25 ile son 14 yılın en yüksek seviyesine çıkardı, ayrıca tahvil faizlerinde yaşanan yükselişin önüne geçmek için günlük tahvil alım programını duyurdu.
Yurt içinde ise Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), üçüncü çeyrekte Türkiye Ekonomi Modeli kapsamında büyümeyi destekleyici adımlar atarak politika faizini toplamda 200 baz puan indirdi ve yüzde 12'ye çekti. TCMB'nin yılın üçüncü Enflasyon Raporu'nda da 2022 sonu enflasyon tahmini 17,6 puanlık güncellemeyle yüzde 60,4'e yükseltildi. OECD, Moody's ve Standard & Poor's (S&P) büyümede ikinci çeyrekte yüzde 7,6 ile dünya ortalamalarının oldukça üzerine çıkan Türkiye'ye yönelik beklentilerini yukarı yönlü revize etti. Öte yandan iki derecelendirme kuruluşundan Türkiye'nin kredi notuna aşağı yönlü revize geldi.
Dolar endeksi üçüncü çeyrekte 114,8 ile 20 yılın zirvesini görürken, güçlenen dolara Avrupa Birliği (AB) ülkelerinin Rus petrolüne tavan fiyat uygulaması getirmek için görüşmelere başlaması eklenince Brent petrolün varil fiyatı yüzde 21,6 gerileyerek 85,1 dolara indi. Altının ons fiyatı ise yüzde 8,1 değer kaybederek 1.660,9 dolara geriledi. Bu dönemde pay piyasalarından çıkışlar devam etti ve New York borsasında ortalama yüzde 5'e, Avrupa borsalarında ortalama yüzde 4'e yakın düşüş yaşandı.
BIST 100 endeksi ise yılın üçüncü çeyreğinde dünya borsalarından pozitif ayrışmaya devam etti ve yüzde 32,2 değer kazanarak 3.179,99 puandan kapandı. Üçüncü çeyreğe 16,70 seviyelerinden başlayan dolar/TL de üçüncü çeyrekte yüzde 10,8 değer kazanarak eylül ayını 18,5020'den kapattı.
AA muhabirinin derlediği bilgilere göre, yılın üçüncü çeyreğindeki önemli gelişmeler şöyle:
1 TEMMUZ
- IMF, ABD ekonomisinin bu yıla ilişkin büyüme tahminlerinde bir kez daha düşüşe giderek 2022 yılı beklentisini yüzde 2,9'dan yüzde 2,3'e ve 2023 için yüzde 1,7'den yüzde 1'e indirdi.
- Avro Bölgesi'nde enflasyon haziranda yüzde 8,6'ya çıkarak kayıtlardaki en yüksek seviyeye ulaştı.
4 TEMMUZ
- TCMB, TL varlıkların teminat sistemindeki ağırlığının artırılması kapsamında yeni adımlar attı.
- Türkiye'de enflasyon haziranda aylık yüzde 4,95 ve yıllık yüzde 78,62 oldu.
6 TEMMUZ
- Tüzel kişilere dövizden TL'ye geçişte sağlanacak destek için tarih kapsamı genişletildi.
9 TEMMUZ
- Fitch Ratings, ABD'nin kredi notunu "AAA" olarak teyit ederken, not görünümünü "negatif"ten "durağan"a revize etti.
13 TEMMUZ
- Avro/dolar paritesi 2002 yılından bu yana ilk kez 1 seviyesinin altını gördü.
- ABD'de enflasyon haziranda yıllık yüzde 9,1 ile Kasım 1981'den bu yana kaydedilen en hızlı artışı gösterdi.
15 TEMMUZ
- Çin ekonomisi ikinci çeyrekte yıllık yüzde 0,4 büyüdü.
19 TEMMUZ
- Avro Bölgesi'nde yıllık enflasyon, haziranda yüzde 8,6'yla rekor tazeledi.
20 TEMMUZ
- İngiltere'de enflasyon, haziranda yüzde 9,4 ile 40 yılın en yüksek seviyesine çıktı.
- IMF, Almanya ekonomisinin bu yıla ilişkin büyüme tahminini yüzde 2'den yüzde 1,2'ye indirdi.
21 TEMMUZ
- ECB, 11 yıl sonra ilk kez üç temel politika faizini artırarak 50 baz puanlık sıkılaşmaya gitti.
- TCMB, politika faizini değiştirmeyerek yüzde 14'te bıraktı.
- BoJ, faizlerde ve para politikasında değişikliğe gitmezken, Kovid-19 salgınından etkilenen firmalara desteğini artıracağını bildirdi.
22 TEMMUZ
- Rusya Merkez Bankası, politika faizini yüzde 9,5'ten yüzde 8'e düşürdü.
- TCMB, enflasyona endeksli kıymetlerin iskonto oranını yüzde 30'dan yüzde 50'ye çıkarırken, swap işlemleri için uygulanan teminat blokajının minimum yüzde 50'sinin Devlet İç Borçlanma Senetleri sepetinden oluşmasına karar verdi.
26 TEMMUZ
- IMF, bu yıla ilişkin küresel büyüme tahminini yüzde 3,6'dan yüzde 3,2'ye indirdi. IMF, 2022 yılı büyüme beklentisini ABD için yüzde 2,3 olarak güncellerken, Avro Bölgesi için yüzde 2,8'den yüzde 2,6'ya düşürdü, Türkiye için ise yüzde 2,7'den yüzde 4'e yükseltti.
27 TEMMUZ
- Fed, politika faizini 75 baz puan artırarak yüzde 2,25-2,50 bandına yükseltti.
28 TEMMUZ
- ABD ekonomisi, ikinci çeyrekte yüzde 0,9 daralarak teknik resesyona girdi.
- TCMB'nin yılın üçüncü Enflasyon Raporu'nda, 2022 sonu enflasyon tahmini 17,6 puanlık güncellemeyle yüzde 60,4'e yükseltilirken, "Enflasyonun 2023 sonunda orta noktası yüzde 19,2 olmak üzere yüzde 14,5 ile yüzde 23,9; 2024 sonunda orta noktası yüzde 8,8 olmak üzere yüzde 3,9 ile yüzde 13,7 aralığında gerçekleşeceği tahmin edilmektedir." denildi.
- TCMB Başkanı Şahap Kavcıoğlu, rapora ilişkin düzenlenen toplantıda, aldıkları kararlarla en kısa zamanda enflasyonda kalıcı bir düşüşü sağlamayı amaçladıklarını belirterek, "Bütünleşik politika çerçevemizde liralaşma perspektifiyle araçlarımızı geçtiğimiz çeyrekte etkin olarak kullandık ve kullanmaya devam edeceğiz." dedi.
3 AĞUSTOS
- Türkiye'de enflasyon temmuzda aylık yüzde 2,37 ve yıllık yüzde 79,6 oldu.
- Fitch Ratings, küresel gıda enflasyonunun 2023'te keskin bir şekilde düşmesinin muhtemel olduğunu belirtti.
4 AĞUSTOS
- BoE, son 27 yılın en yüksek faiz artışını gerçekleştirerek politika faizini yüzde 1,25'ten yüzde 1,75'e yükseltti.
8 AĞUSTOS
- Dünya Bankası, Ukrayna'ya 4,5 milyar dolarlık ek finansman sağlanacağını duyurdu.
9 AĞUSTOS
- AB ülkelerinin, Rusya'dan akışın kesintiye uğraması ihtimaline karşı hazırladıkları doğal gaz tüketimini yüzde 15 azaltma planı yürürlüğe girdi.
10 AĞUSTOS
- ABD'de enflasyon temmuzda yıllık yüzde 8,5 oldu.
12 AĞUSTOS
- İngiliz ekonomisi ikinci çeyrekte yüzde 0,1 daraldı.
13 AĞUSTOS
- Moody's, Türkiye'nin kredi notunu "B2"den "B3"e düşürdü, not görünümünü "negatif"ten "durağan"a çevirdi.
15 AĞUSTOS
- PBoC, 1 yıllık politika faiz oranını 10 baz puan indirerek 2,85'den yüzde 2,75'e çekti. Banka, ayrıca yedi günlük ters repo faiz oranını da 10 baz puan indirerek yüzde 2'ye çekti.
18 AĞUSTOS
- TCMB, politika faizini 100 baz puanlık indirimle yüzde 13'e çekti. Karar metninde “Son dönemde belirgin şekilde açılan politika-kredi faizi makasının parasal aktarımın etkinliğini azalttığı değerlendirilmektedir." ifadeleri kullanıldı.
- Avro Bölgesi'nde yıllık enflasyon temmuzda yüzde 8,9'la rekor tazeledi.
22 AĞUSTOS
- PBoC, referans kredi faiz oranını 5 baz puan azaltarak yüzde 3,65'e çekti. 5 yıllık referans kredi faiz oranını da 15 baz puan azaltarak yüzde 4,3'e indiren banka, böylelikle emlak piyasası borçlanmalarında maliyeti düşürdü.
25 AĞUSTOS
- ABD ekonomisi, nihai tahminlere göre ikinci çeyrekte yüzde 0,6 daraldı.
- ABD'de düzenlenen Jackson Hole Ekonomi Politikası Sempozyumu başladı.
- Çin'de toplamda 147,5 milyar doları bulan teşvik paketi hayata geçirildi.
31 AĞUSTOS
- Türkiye ekonomisi ikinci çeyrekte yüzde 7,6 büyüdü.
- Moody's, Türkiye ekonomisi için bu yıla ilişkin büyüme tahminini yüzde 3,5'ten yüzde 4,5'e yükseltti. Kuruluş, G20 ekonomileri için bu yıla ilişkin büyüme beklentisini ise daha sıkı finansal koşullar nedeniyle yüzde 3,1'den yüzde 2,5'e düşürdü.
2 EYLÜL
- Rus enerji şirketi Gazprom, Kuzey Akım boru hattından doğal gaz sevkiyatının belirsiz bir süreliğine durdurulduğunu açıkladı.
5 EYLÜL
- İngiltere'de iktidardaki Muhafazakar Parti liderliğine seçilen Liz Truss, ülkenin yeni başbakanı oldu.
- Türkiye'de enflasyon ağustosta aylık yüzde 1,46 ve yıllık yüzde 80,21 oldu.
6 EYLÜL
- İngiltere Başbakanı Boris Johnson, Kraliçe 2. Elizabeth'e istifasını sundu. İngiltere'nin yeni Başbakanı Liz Truss, Kraliçe 2. Elizabeth'ten hükümeti kurma görevini aldı.
7 EYLÜL
- Avro Bölgesi ekonomisi, nihai verilere göre ikinci çeyrekte önceki çeyreğe kıyasla yüzde 0,7 ve yıllık bazda yüzde 4,1 büyüdü.
8 EYLÜL
- ECB, 75 baz puanla tarihi bir faiz artırımına giderek politika faizini yüzde 0,75'ten yüzde 1,50'ye yükseltti.
- İngiltere Kraliçesi 2. Elizabeth, 96 yaşında vefat etti. Elizabeth'in ölümünün ardından 73 yaşındaki oğlu Charles tahta geçerek İngiltere Kralı oldu.
- İngiltere Başbakanı Liz Truss, hükümetin artan enerji fiyatları karşısında hane halkını destelemeyi hedefleyen ve yaklaşık 100 milyar pounda mal olabilecek mali yardım paketini açıkladı.
13 EYLÜL
- ABD'de TÜFE ağustosta yıllık yüzde 8,3 ile beklentilerin üzerinde kalmasına karşın üst üste ikinci ayında da düşüş kaydetti.
14 EYLÜL
- IMF Başkanı Kristalina Georgieva, Avrupa'nın Ukrayna'daki savaşın ekonomik sonuçlarından doğrudan etkilendiğini belirterek, sert bir kışın Avrupa'da toplumsal huzursuzluğa yol açabileceğini söyledi.
- Fitch Ratings, küresel ekonomiye ilişkin 2022 yılı büyüme beklentisini yüzde 2,9'dan yüzde 2,4'e düşürdü. Kuruluş, Türkiye ekonomisinin bu yıla ilişkin büyüme tahminini ise yüzde 4,5'ten yüzde 5,2'ye yükseltti.
15 EYLÜL
- Dünya Bankası, yüksek enflasyona karşı merkez bankaları eş zamanlı olarak faiz oranlarını artırdıkça 2023'te küresel resesyon riskinin arttığını bildirdi.
16 EYLÜL
- Rusya Merkez Bankası, politika faizini yüzde 8'den yüzde 7,5'e düşürdü.
- Avro Bölgesi'nde TÜFE ağustosta yıllık yüzde 9,1'le rekor tazeledi.
19 EYLÜL
- PBoC, piyasaya yaklaşık 12 milyar yuan likidite enjekte ederken, 14 günlük ters repo faiz oranını yüzde 2,25'ten yüzde 2,15'e düşürdü.
21 EYLÜL
- Fed, politika faizini 75 baz puan artırarak 2008'den bu yana en yüksek seviye olan yüzde 3,00-3,25 bandına çıkardı.
22 EYLÜL
- İsviçre Merkez Bankası politika faizini 75 baz puan artırarak 8 yıldır süren negatif faiz dönemine son verdi.
- TCMB, politika faizini 100 baz puanlık indirimle yüzde 12'ye çekti. Karar metninde, "Temmuz başından bu yana öncü göstergeler zayıflayan dış talebin etkisiyle büyümede bir yavaşlamaya işaret etmektedir. Kurul, parasal aktarım mekanizmasının etkinliğini destekleyecek araçlarını güçlendirmeye devam edecektir." ifadeleri kullanıldı.
- BoJ ve Japon hükümeti, yenin dolar karşısında hızla zayıflayarak 145,9'a kadar yükselmesinin ardından Haziran 1998'den sonra ilk kez doğrudan döviz müdahalesine başvurdu.
- BoE, politika faizini 50 baz puan artırarak yüzde 2,25 ile son 14 yılın en yüksek seviyesine çıkardı.
23 EYLÜL
- İngiltere Maliye Bakanı Kwasi Kwarteng, toplamı 45 milyar sterlini bulacak vergi indirimlerinin uygulanmasına hazırlanıldığını bildirdi.
26 EYLÜL
- OECD, küresel ekonomik büyüme tahminini 2022 için yüzde 3'te tutarken, 2023 için yüzde 2,8'den yüzde 2,2'ye düşürdü. Türkiye ekonomisi için 2022 büyüme tahmini yüzde 3,7'den yüzde 5,4'e yükselten OECD, yüzde 3 düzeyindeki 2023 yılı beklentisini değiştirmedi.
27 EYLÜL
- IMF, İngiltere'deki son ekonomik gelişmeleri yakından izlediklerini ve yetkililerle birlikte çalıştıklarını belirterek, yüksek enflasyon göz önüne alındığında büyük ve hedefe yönelik olmayan mali paketleri önermediklerini bildirdi.
- Dünya Bankası, Çin ekonomisinin bu yıla ilişkin büyüme tahminini yüzde 4,3'ten yüzde 2,8'e düşürdü.
28 EYLÜL
- Dolar endeksi, 114,8 ile Mayıs 2002'den bu yana en yüksek seviyeyi test etti.
29 EYLÜL
- S&P, Türkiye ekonomisine yönelik büyüme tahminini 2022 için yüzde 3,5'ten yüzde 5,2'ye, 2023 için yüzde 2,7'den yüzde 2,8'e yükseltti.
30 EYLÜL
- IMF, küresel gıda krizi nedeniyle finansal maliyetlerin arttığını belirterek gıda güvensizliğine yüksek oranda maruz kalan ülkelerin gıda ve gübre fiyatlarındaki artış nedeniyle 2022 ve 2023'te ithalat maliyetlerinin 9 milyar dolar artabileceğini bildirdi.
- S&P, Türkiye'nin kredi notunu "B+"dan "B"ye düşürdü, kredi notu görünümünü "durağan" olarak belirledi.
- İngiltere ekonomisi ikinci çeyrekte önceki çeyreğe göre yüzde 0,2 daralırken, yıllık yüzde 4,4 büyüdü.