Boşanma davası, bir evliliği yasal olarak sonlandırmayı amaçlayan bir süreçtir. Bu süreç, anlaşmalı boşanma ve çekişmeli boşanma olmak üzere iki ana kategoride incelenebilir.
Bir evlilik bir yıldan fazla sürdüyse ve evlilik içindeki her iki taraf da boşanma ve bu boşanmanın getireceği konular (nafaka, mal bölüşümü, çocukların velayeti gibi) üzerinde mutabakata varmışlarsa, bu durumda anlaşmalı boşanma davası açılabilir.
Diğer yandan, eğer evlilikten bir taraf ayrılmak istemez veya taraflar boşanmayı kabul etseler bile boşanmanın getireceği sonuçlar üzerinde (nafaka, mal bölüşümü, çocukların velayeti gibi) anlaşma sağlayamıyorsa, bu durum çekişmeli boşanmayı gündeme getirir. Bu durumda boşanma isteyen taraf aile mahkemesine boşanma dilekçesi vermek suretiyle boşanmaya ilişkin hukuki süreci başlatabilmektedir.
Hem anlaşmalı boşanma hem de çekişmeli boşanma süreçlerinde, ilgili tarafların işlemlere bir boşanma davası dilekçesi sunarak başlamaları gerekir. Bir boşanma davasının başlatılabilmesi için, yetkili mahkemeye yazılı bir dilekçe ile başvurulması zorunludur. Bu dilekçe, hukuki gerekliliklere uygun bir şekilde düzenlenmelidir. Dilekçenin hukuka aykırı olması, davanın usulden reddine yol açabilir. Yasal olarak zorunlu olan ve hem prosedürel hem de içerik açısından dikkat edilmesi gereken önemli noktalar bulunmaktadır.
Dava dilekçesinin, Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nda belirtilen dava şartlarını içermesi, delillerin sunulması açısından prosedürel kurallara uyulması, ve davanın temelini oluşturan konular hakkında doğru ve tam bir bilgilendirme yapılabilmesi adına bir avukat tarafından sürecin yönetilmesi önerilir.
Dilekçenin yetkili mahkemeye sunulmasında, eğer söz konusu boşanma anlaşmalı ise anlaşmalı boşanma protokolünün, çekişmeli ise delillerin ve kanıtların dilekçeye ek olarak verilmesi gerekir. Gerekli harçların ödenmesinin ardından, dava için mahkeme ve dosya numarası belirlenerek boşanma davası resmi olarak açılmış olur.
Boşanma davasını hangi tarafın açtığı, davada herhangi bir avantaj veya dezavantaj yaratmaz. Zira, davalı konumundaki taraf, aynı dosya üzerinden karşı dava yoluyla kendi iddialarını mahkemeye sunma hakkına sahiptir. Hukuki sürecin en hızlı ve maliyetsiz biçimde sona ermesi için dava sürecinde hukuki hata ve eksikliklerden kaçınılmalıdır. Zira herhangi bir eksiklik yahut hata yapılması durumunda sürecin başarısız sonuçlanması yahut gecikmesi gibi bir sonuç doğacaktır. Bu sebeple sürecin uzman bir boşanma avukatından destek alarak yürütülmesi kişiler açısından maddi ve manevi olarak daha kolay geçmesini sağlayacaktır.
Çekişmeli boşanma, eşler arasındaki anlaşmazlık durumlarında, bir tarafın ayrılmak istememesi veya ayrılma koşulları üzerinde (maddi veya manevi tazminat, nafaka, mal paylaşımı gibi) anlaşma sağlanamaması hallerinde gündeme gelir. Boşanma sürecinin başlatılabilmesi için, boşanma talebini içeren bir dilekçenin hazırlanıp yetkili aile mahkemesine sunulması gerekmektedir. Bu dilekçeye, ilgili deliller veya kanıtlar eklenmelidir.
Çekişmeli boşanma sürecinde, tarafların geçerli bir boşanma gerekçesine dayanmaları zorunludur. Türk Medeni Kanunu, boşanma gerekçelerini şu şekilde sıralar:
Taraflar, çekişmeli boşanma davalarını bu gerekçelerden birine dayandırmalı ve gerekçenin var olduğunu kanıtlamakla yükümlüdürler.
Dava sürecinde, taraflar maddi ve manevi taleplerini, davanın açılması ve dilekçelerin alışverişi sırasında açıklarlar. Dava sürecinin ilk aşamalarından sonra, davaya yeni iddialar ve talepler eklenmesi genellikle yasaklanır. Taraflar, iddia ve taleplerini desteklemek için gerekli tüm delilleri mahkemeye sunmalıdır. Ön inceleme duruşması ve sonraki tahkikat aşamasında, hakim önünde duruşmalar yapılır, burada taraflar dosyadaki eksiklikleri giderme fırsatı bulur ve tanıkları dinletirler.
Karar aşamasında, hakim dosyadaki tüm delil ve iddiaları değerlendirerek, hangi tarafın lehine olduğuna karar verir ve buna göre hüküm verir. Gerekçeli karar yazıldıktan sonra, karar istinaf ve temyiz yoluyla incelenebilir. Tüm hukuki yollar tüketildiğinde veya süreler dolduğunda, boşanma kararı kesinleşir ve bu, nihai bir karar olarak kabul edilir.
Anlaşmalı boşanma süreci, çekişmeli boşanmaya kıyasla farklı bir işleyişe sahiptir ve bir yıl ya da daha uzun süren evlilikler için uygundur. Bu yöntemde, eşler ortak bir kararla boşanma protokolünü kendileri hazırlayabilir veya bir avukata bu protokolü hazırlatıp davayı açabilirler. Mahkeme, duruşma gününü belirler ve eğer boşanma protokolü kanuni şartlara uygun olarak hazırlanmış ve hukuki gereklilikler yerine getirilmişse, duruşma genellikle tek celsede sonuçlandırılır. İstinaf ve temyiz süreçleri tamamlandıktan sonra anlaşmalı boşanma kararı kesin hale gelir.
Anlaşmalı boşanma sürecinde, taraflar hazırladıkları anlaşma protokolü ile birlikte mahkemeye başvurabilirler. Alternatif olarak, tarafların tüm konularda anlaşmış olmaları şartıyla, bir taraf diğerine boşanma davası açabilir ve eğer diğer taraf davayı kabul ederse, anlaşmalı boşanma davası süreci başlamış olur.
Karşılıklı anlaşma temeline dayandığı için genellikle avukatlık desteğine ihtiyaç duyulmayacağı düşünülse de, boşanma sonrası herhangi bir hak kaybı yaşanmaması için avukatlık hizmeti alınması önerilir. Anlaşmalı boşanmada, tarafların bir sebep sunmaları veya bu sebebi ispat etmeleri gerekmez; yalnızca mahkeme karşısında anlaşmalarını ve bu anlaşmaya olan iradelerini sözlü olarak ifade etmeleri yeterlidir.
Boşanma davalarında yetkili ve görevli olan mahkeme, aile mahkemeleridir. Aile mahkemesinin olmadığı yerlerde ise asliye hukuk mahkemeleri, aile mahkemesi görevini üstlenerek boşanma davalarına bakarlar.
Boşanma veya ayrılık davaları için yetkili mahkeme, Türk Medeni Kanunu'nun 168. maddesinde belirtilmiştir. Bu düzenlemeye göre, boşanma veya ayrılık davalarında yetkili mahkeme, eşlerden birinin yerleşim yeri ya da davadan önce son altı ay süresince birlikte yaşadıkları yerin mahkemesidir. Dolayısıyla, eşlerden biri boşanma davasını açmadan önce başka bir şehre taşınmışsa, boşanma davası için yeni yerin aile mahkemesinde dava açma hakkı bulunur.
Eğer boşanma davası avukat aracılığı ile takip edilecekse, ilk adım olarak noterden, boşanma davalarına bakma yetkisini içeren bir dava vekaletnamesinin alınması gereklidir. Bu vekaletname için başvuran kişinin iki adet vesikalık fotoğrafı olması şarttır. Ancak, dava kişisel olarak takip edilecekse, vekaletname düzenlenmesine gerek yoktur.
Çekişmeli boşanma davalarında, dava dilekçesinin yanı sıra deliller ve kimlik fotokopisi ile birlikte yetkili ve görevli mahkemeye başvurularak dava açılabilir. Bu tür davalar için delillerin sunulması son derece önemlidir; zira, boşanmanın temel aldığı sebepler delillerle ispatlanmadıkça, mahkeme boşanma talebini reddedecektir. Sunulan deliller, dava dilekçesine eklenmelidir. Tanıkların dinlenmesi talep ediliyorsa, dilekçede tanıkların isimleri, T.C. kimlik numaraları ve adresleri belirtilmelidir.
Anlaşmalı boşanma durumlarında ise, dava dilekçesi ve kimlik fotokopisi ile birlikte, tarafların imzalarını taşıyan anlaşmalı boşanma protokolünün mahkemeye sunulması zorunludur. Bu, anlaşmalı boşanma sürecinin önemli bir parçasıdır ve mahkemeye tarafların boşanma konusunda anlaştıklarını ve bu anlaşmanın şartlarını gösterir.
Boşanma davası açılışında ilk adım olarak dava harcının ödenmesi gerekmektedir. Bu harç, dava dilekçesi teslim edilirken nakit olarak ödenebilir.
Dava sürecinde karşılaşılan çeşitli masraflar bulunmaktadır ve bu masraflar davadan davaya farklılık gösterebilir. Bilirkişi ücretleri, tebligat masrafları ve keşif gibi giderler, bu masraflar arasındadır. Bu tür masrafların toplamı, dava başlangıcında ortalama bir tutar olarak hesaplanıp, gider avansı adı altında talep edilir.
Eğer ilk etapta yatırılan gider avansı, dava sürecindeki masrafları karşılamaya yetmezse, ek bir ödeme yapılması gerekebilir. Bu durumda davacıya bir tebligat gönderilerek, eksik kalan tutarın tamamlanması istenir. Davacının, bu tebligatın kendisine ulaşmasından itibaren 15 gün içinde eksik olan tutarı yatırması zorunludur.