Pankobirlik'ten özelleştirme açıklaması

Pankobirlik şu açıklamayı yaptı:

"Şeker fabrikalarının özelleştirmesi kararı ile birlikte kamuoyunda farklı kesimlerde farklı bilgilerden kaynaklanan çok farklı görüşler tartışılmaya başlanmıştır.

Bu tartışmalar; 
 

- “Devletin şeker fabrikası işletmemesi gerektiği” ve buna bağlı olarak şeker fabrikalarının “kamu mâliyesinin dengesini olumsuz yönde etkilediği” ve şeker üretiminde daha “kârlı” bir işletmecilik anlayışının yerleştirilmesi gerekliliğini dile getiren kesimler ile, - Özelleştirme politikaları sonucunda doğacak boşluktan yararlanmak için konuyu kasıtlı olarak yanlış yönlendiren uluslararası tröstler ve pancar şekeri üretim piyasasında ortaya çıkacak pazar boşluğundan faydalanmayı düşünen, çoğunluk pay oranı yabancı menşeli nişasta bazlı tatlandırıcı (NBŞ) üreten firmaların müdahaleleri çerçevesinde yürütülmektedir. 
 

Birliğimiz, konunun doğal tarafı olarak kamuoyunu doğru bilgilendirme amacıyla bu açıklamayı yapmak zorunda hissetmiştir. 
 

Öncelikle belirtmek isteriz ki: Şeker fabrikalarının özelleştirilmesi sadece basit anlamda bir fabrika satışı olarak yorumlanamayacak kadar geniş kitleler üzerinde etkisi olan bir konudur. Şeker fabrikalarının özelleştirilmesi pancar çiftçisi başta olmak üzere Türk tarımını ve gıda sektörünü doğrudan ilgilendirmektedir. Bu hasletleri göz önünde bulundurulduğunda aşağıdaki noktalara özellikle dikkatleri çekmek isteriz: 
 

1. Pancar üreticisi ürününü sadece kendi bölgesindeki fabrikaya satabilmektedir. Depolanabilir nitelikte olmayan şeker pancarının uzak mesafelerdeki fabrikalara taşınması da ekonomik değildir. Bu nedenlerle şeker fabrikaları, pancar çiftçisi açısından bölgesel tekel niteliğinde bir yapı arz etmektedir. Ehil ellerde idare edilmeyen fabrikaların çiftçiyi zarara uğratması, çiftçiyi küstürmesi ve orta vadede fabrikanın kendi bölgesindeki pancar tarımını bitirmesi kuvvetle muhtemeldir. Bu nedenlerle şeker fabrikalarının özelleştirilmesi sürecinde fabrikaların tarımın gelişimi, fabrikanın çalışması ve kâr’a geçişini tesis edecek yapılara devri göz önünde bulundurulmalı; tekel vasfı dolayısıyla çiftçiyi zarara sokacak, münavebenin etkin kullanımını göz ardı edecek kişilere şeker fabrikaları satılmamalıdır. Hem çiftçi hem Türk tarımı hem de ülkemiz bu durumdan zarar görecektir. Şeker fabrikalarının özelleştirilmesinde pancar çiftçisi ve fabrikaların kader birliği içerisinde hareket etmesi doğası gereği elzemdir.
 

2. Pancar şekeri fabrikalarının hem devlet hem de özel sektör tarafından işletilmesi tercih edilen bir uygulama değildir. Çiftçi kuruluşları günümüzde dünya ekonomik örgütlenmesinde rolleri tartışılmaz hale gelmiş bulunmaktadır. Çiftçi kuruluşlarının işletmecilik faaliyetlerinde üstlendikleri etkin görevler hem ekonominin canlanmasına hem piyasanın düzenlenmesine hem de istihdam yaratılmasına hizmet etmektedir. 
 

Şeker fabrikalarının işletmesinde aldıkları rol bakımından da çiftçi kuruluşlarının dünya genelindeki etkileri çok açık biçimde görülmektedir. Dünyada pancar şekeri üretiminde, pancar üreticilerinin sektördeki payları: ABD’de %100, Hollanda’da %100, Fransa’da %80,6, Almanya’da %78,2’dir. Amerika Birleşik Devletleri’nde pancar üreticileri özel sektörden devir alabilmeleri ve finansal olarak güçlenebilmeleri için özel bir kanun olan “Capper-Volstead” kanunu aracılığıyla anti-tröst kanunlarından muaf tutulmuştur. Kanun, Tarımsal amaçlı tüm kuruluşları “anti-tröst” kanunlarından tamamen muaf kılmış ve bunlara, çiftçi kuruluşu olmayan büyük işletmelerle karşılaştırıldığında kapsamlı ayrıcalıklar vermiştir. (Ek: Amerika Birleşik Devletleri Özelleştirme Modeli)
 

3. İhale şartnamesinde yer alan şirketlerin şeker fabrikalarının bölgesi dışından da pancar teminini mümkün kılan hüküm, pancar çiftçisinin bölgesel pazar güvencesini ortadan kaldırarak hem üreticiyi hem de pancar üretimini olumsuz etkileyecektir. Çünkü şirketler bu hükme dayanarak ucuz hammadde temini için başka bölgelerin üretim desenini ve münavebe disiplinini bozacaktır. Bu durumda toprak ve yeraltı kaynakları hızla tükenecek, pancar üretiminde hastalık ve zararlılar baş gösterecek ve bu bölgelerde orta ve uzun vadede pancar tarımı yapılamaz hale gelecektir. 
 

4. Beş yıllık üretim zorunluluğundan sonra sektörün geleceği belirsizdir. Beş yıl sonunda fabrikaların kapatılmasında herhangi bir engel olmadığı için, fabrika arazisinin değerinin fabrika maliyetinin üzerinde olduğu durumlarda arazi spekülatörlerinin faaliyet konusu haline gelmesi veya bu kotayı NBŞ üreten fabrikaların satın almasının önünde hiçbir engel yoktur. Ayrıca; beş yıldan sonraki süreçte fabrikaların kapanması dolayısıyla ortaya çıkacak olan pancar şekeri açığı doğrudan NBŞ tarafından doldurulacaktır. Böylece, sağlıklı olmadığı tüm dünya tarafından ısrarla dile getirilen nişasta bazlı tatlandırıcı kullanımı artacağından ‘toplum sağlığı’ da (obezite, kanser, alzheimer, yüksek tansiyon, diyabet vb.) olumsuz yönde etkilenecektir. (Kaynak: 1-13)

5. Yanlış özelleştirme uygulamalarının yaratacağı milli hasarları bertaraf etmek hiç kolay değildir. Tarımsal işletmelerin özelleştirilmesi kapsamında yapılanma veya yönetim modellerinin ortak noktasında tek bir gerçek vardır. Bu da üreticilerin, çalışanların ve sanayicilerin de içinde bulunduğu bir model olmadan sektörün sürdürülebilmesinin mümkün olmadığıdır. Bugüne kadar Et ve Balık Kurumu, Süt Endüstrisi Kurumu, Tekel vb. tarım ve gıda KİT’lerindeki özelleştirme örneklerini ülkemiz acı bir şekilde tecrübe etmiştir. Bu özelleştirmeler sonucunda özellikle ülkemiz hayvancılığının bugün geldiği noktada yapılan hata fark edilmiş ve Et ve Süt Kurumu oluşturularak bugüne kadar yaşanan kayıplar telafi edilmeye çalışılmaktadır. 
 

6. İhale şartnamesinde bulunan hüküm gereği özelleştirilecek 14 fabrikada şeker üretiminin Beş Yıl süre ile devam ettirilmesi zorunlu tutulmaktadır. Öngörülen ceza caydırıcı olmadığı için üretimin bu fabrikaları alan kişiler tarafından sürdürülüp sürülmeyeceği tümüyle alan kişilerin inisiyatifine bırakılmış durumdadır. Beşinci Yılın sonunda şeker üretiminin ne olacağı konusunda da herhangi bir hüküm yoktur. Şeker fabrikalarının özelleştirilmesini düzenleyen şartname bu anlamda hem şeker hem de pancar üretiminin sürdürülebilirliğini güvenceye almaktan yoksundur. 

 

SONUÇ: 

Tüm şeker pancarı üreticilerin temsilcisi olan PANKOBİRLİK olarak bizler; Fabrikaların özelleştirilmesinin mümkün olduğu ancak varlık satışı yönteminin özelleştirme için tek yol olmadığı görüşündeyiz. Dünyadaki gelişmiş ülke örneklerinden de yola çıkarak (ABD, Fransa, Almanya, Hollanda, İngiltere, Polonya) ve şekerin stratejik önemi göz önünde bulundurularak ülkemiz açısından fabrikaların çiftçi kuruluşlarına işletme devri yöntemiyle özelleştirilmesinin daha doğru bir metot olduğu görüşündeyiz. Zira, fabrikalarla kader birliği içerisinde girmiş olan pancar çiftçisi, pancardan kaybederse fabrikadan, fabrikadan kaybederse pancardan kazanarak tarım-sanayi ittifakının önemli bir parçası olmuş olur. Böylece şeker pancarı tarımının, dolayısıyla şeker fabrikalarının çalışmasının sürekliliği sağlanmış olacaktır. Halihazırda çiftçi kuruluşları eliyle yönetilen 5 fabrikanın ülkemiz ekonomisine katkıları göz önünde bulundurulacak olursa bu konudaki ısrarımızın ülkemizin hayrına olduğu açık seçik ortaya çıkacaktır.   

 

EK: ABD Modeli

 

Öncelikle dünyanın en liberal ülkelerinden birisi olan ABD’de şeker sektörünün yapısının incelenmesi ve ortaya konulması önemlidir. Üreticiler ve çalışanlar daha önce özel sektör tarafından işletilen şeker fabrikalarının iyi işletilmediği, tarıma gereken önemin verilmeyerek sadece kâr amaçlı olarak yönetildikleri ve tarımsal yapıda meydana gelen sorunların çözülemediğini görmeleri üzerine, 1970’li yıllarda bulundukları kuzey ve kuzey batı bölgelerindeki şeker fabrikalarını almak üzere birleşmeye başlamışlardır. 2006 yılına gelindiğinde ABD genelinde pancardan şeker üretiminin %100’ünü ve kamıştan şeker üretimin ise %95’ini yönetir hale gelerek sektöre hâkim olmuşlardır. Öncelikle Hükümet bir araya gelen üreticilerin bağlı olduğu kooperatifleri özel sektörden devir alabilmeleri ve finansal olarak güçlenebilmeleri için ANTI-TRÖST kanunlarından muaf tutmuş ve özel bir kanun olan “Capper- Volstead” kanununu çıkartmıştır. Kanun Tarımsal amaçlı tüm kooperatifleri anti-tröst” kanunlarından tamamen muaf kılmış ve bunlara, kooperatif olmayan büyük işletmelerle karşılaştırıldığında kapsamlı ayrıcalıklar vermiştir. Bu kanun, şeker pancarı sektöründe olduğu gibi bugünün tarım kooperatiflerinin yolunu açmıştır. Yani Devlet sektörü önce ÖZELLEŞTİRMİŞ sonra da KOOPERATİFLEŞTİRMİŞTİR

 

Pancar şekeri üretimindeki gelişmelerde devletin yaptığı desteklerin etkileri yadsınamaz. ABD’nin şeker pancarı kooperatiflerine, şeker kredi oranları, pazarlama tahsisatları, ithalat üzerindeki gümrük vergi oranı kotaları (TRQ) ve şekerin etanole dönüştürülmesi başlıklı yardım programları bulunmaktadır. ABD’de halen 10 eyalette 8 kooperatif şirketine ait 23 Pancar Şekeri fabrikasında şeker üretimi yapılmaktadır. ABD şeker üretimi Gümrük Vergi oranları ile korunmakta ve iç tüketimin %15’ine kadar ithalat izni verilmektedir. Ayrıca ABD’ye şeker ihraç eden her bir ülke için özel ithalat kotaları ve tercihli ticaret anlaşmaları mevcuttur. Sektör ülkeye ekonomik değer olarak pancar şekeri üretimi ve kamış şekeri üretimi ile birlikte ABD genelinde 42 eyalette her yıl toplam 21,1 milyar $ katkı sağlamaktadır. 22 eyalette toplam 142.000 iş kolu oluşturmakta 445 bin hektar alanda, 11 eyalette 25 şeker fabrikası ile faaliyetlerini sürdürmektedir. 30 milyon ton pancardan yaklaşık 5.1 milyon ton pancar şekeri üretilmektedir. Bu rakam ABD genelinde toplam şeker üretimin %55’ine karşılık gelmektedir. Üreticilerin bu yapıyı nasıl yönettikleri ve örgütlenme modelleri bu konuya ışık tutması açısından önemlidir. Şeker Pancarı ve Şeker Kamış üreticileri tek bir çatı altında, Amerikan Şeker Üreticileri Birliği (ASA) altında örgütlenmişlerdir. ASA Şeker Endüstrileri içinde söz sahibi olan ve içerisinde; şeker çalışanları, rafinericiler, işleyiciler temin ediciler ile şeker pancarı ve şeker kamışı üreticilerini bulunduran milli bir KOALİSYONDUR. Bu Koalisyon Amerikan Şeker Endüstrisi içerisindeki şeker çalışanları ile şeker üreten ve işleyenleri tüm dünyada desteklenen sektörde garantiye almak için çalışmaktadır. Şeker Şirketlerinin ve Fabrikaların İcra Kurullarında Profesyoneller yer almakta yönetimlerde karar organları Yönetim Kurulunda ve Danışma Kurulunda bulunan bir yapı ile sektör başarılı bir şekilde yönetilmektedir. Üreticiler, sanayiciler ve çalışanların da içinde bulunduğu ve de KOOPERATİFLEŞTİRİLEN bu sektörde, üreticiler sahibi oldukları fabrikalarda modernizasyon yatırımları yapmış, ekonomik ölçeklik sağlayarak, sürdürülebilir pancar tarımı ve şeker üretimini garanti altına almışlardır.

 

 

Kaynak:

1. USDA-ERS. 2018. “Sugar and Sweeteners Outlook” https://www.ers.usda.gov/webdocs/publications/87436/sss-m-354.pdf?v=43145 

2. USDA.2018. “Agricultural Projections to 2027” https://www.ers.usda.gov/webdocs/publications/87459/oce-2018-1.pdf?v=43146 

3. Congressional Research Service.2016. “ U.S. Sugar Program Fundamentals” https://fas.org/sgp/crs/misc/R43998.pdf 

4. Chantret I, vd (1994) Differential expresison of sucrase-isomaltase in clones isolated from early and late passages of the cell line Caco-2: Evidence  for glucose- dependent negative regulation. J Cell Science 107:213-225

5. Ning, G., vd (2007) HNF-1a participates in glucose regulation of sucrase-isomaltase gene expression in epithelial intestinal cells. Biochem. Biophys. Res. Commun. 353,617-622

6. Mercury and High Fructose Corn Syrup: Frequently Asked Questions (2009). Inst.For Agriculture and Trade Policy: https://www.iatp.org/files/421_2_105091.pdf

7. https://realfarmacy.com/mercury-cobalt-heavy-metals-high-fructose-corn-syrup

8. Kasumi,T., vd. (1982). Roles of Magnesium and Cobalt in the Reaction of Glucose Isomerase from Streptomyces griseofuscus S-41. Agric. Biol Chem., 46(1), 21-30

9. Parker, K., Salas, M., Nwosu, V., C.2010. High fructose corn syrup: Production, uses and public health concerns. Biotechnology and Moleculer Biology Reviews, 5(5): 71-78

10. Malik, V. S., Hu, F.B. 2015. Fructose and cardiometabolic health: What the evidence from sugar-sweetened beverages tell us. Journal of the American College of Cardiolaogy, 66(14): 1615-1623.

11. DeChristopher, L. R., Uribarri, J., Tucjer, K.L. 2016. Intake of high -fructose corn syrup sweetened soft drinks, fruit drinks, fruit drinks and apple juice is associated with prevalent arthritis in US adults, aged 20-30 years. Nutrition & Diabetes, 6(e199): 1-7.

12. Dufault, R.LeBlanc, B.,Schnoll, R., Cornett, C., Schweitzer,L., Wallinga, D., Hightower, J., Patrick,L., Lukiw, W.J. 2009. Mercury from chlor-alkali plants: measured concentrations in food product sugar. Environmental Helath,8(2): 2-6.

13. Zahir, F., Rizwi, S.J., Haq, S.K., Khan,R.H. 2005. Low dose mercury toxicity and human health. Environmental Toxicology and Pharmacology, 20(2): 351-360.